Noong unang panahon, sa isang malayong pulo sa gitna ng karagatang asul at malawak, naroroon ang isang magandang bayan na tinatawag na Kanlaon. Ito ay isang lugar na napapalibutan ng luntiang kagubatan, malinaw na batis ng tubig, at mga makukulay na ibon na masayang naglalakbay sa himpapawid. Sa gitna ng bayang ito, may isang bundok na itinuring na banal at punong-puno ng misteryo ang Bundok Kanlaon.
Ayon sa alamat, noon daw isang matagal na panahon, may isang makapangyarihang diwata na nagngangalang Kanlaon. Siya ay isang magandang diwata na tagapag-alaga ng kalikasan at nagmamahal sa kanyang nasasakupan. Bawat umaga, siya ay lumalabas mula sa kanyang pugad sa itaas ng bundok upang pagmasdan ang kanyang mga nilikha at tiyakin na ang balanse ng kalikasan ay nananatili.
Isang araw, habang siya ay naglalakad sa kagubatan, napansin ni Kanlaon ang isang binatang mandirigma na naghahanap ng kanyang kapalaran. Ang binata ay nagngangalang Lakan, na mula sa isang malayong bayan, dumating upang hanapin ang isang lugar na tatawaging tahanan. Sa unang pagkikita nila, nagkaroon ng matinding pag-ibig sa kanilang puso, ngunit sa panahong iyon, may isang madilim na pangkat ng mga tao na nagbabalak sirain ang kalikasan at sirain ang balanse na pinangangalagaan ni Kanlaon.
Hindi nagtagal, napilitan si Kanlaon na gamitin ang kanyang kapangyarihan bilang diwata upang protektahan ang kanyang bayan. Ang sagupaan ay malupit; nagkaroon ng malawakang apoy sa kagubatan, umaapaw na tubig sa ilog, at malalakas na lindol na nalunod ang paligid sa takot. Habang nagpapatuloy ang pakikipaglaban, naisip ni Kanlaon na ang panganib ay lumalawak at hindi na niya kayang kontrolin lamang sa anyo niyang diwata.
Kaya, nagpasya siyang magbago ng anyo upang manatiling proteksyon ng bayan niya. Sa huli, siya ay naging isang napakataas at matatag na bundok—ang Bundok Kanlaon—na hindi lang isang paalala ng kanyang pag-ibig at katapangan kundi pati na rin ng kanyang walang hanggang pag-alaga sa kalikasan at mga tao. Ang usok na paminsan-minsan ay lumalabas mula sa tuktok ng bundok ay sinasabing hininga ng diwata, tanda na siya ay buhay at patuloy na nagbabantay.
Mula noon, ang mga tao sa paligid ng Bundok Kanlaon ay natutong igalang at pahalagahan ang kanilang likas na yaman dahil sa alamat na ito. Naniniwala sila na ang bundok ay may buhay at diwa, kaya’t hindi nila ito nilalabag o sinisira. Sa halip, ginagamit nila ang mga biyaya ng bundok nang may paggalang, nagtatanim ng mga puno, at inaalagaan ang mga hayop na naninirahan doon.
Maraming taon ang lumipas, subalit ang alamat ng Bundok Kanlaon ay nananatiling buhay sa mga puso ng mga tao. Ito ang paalala na sa bawat ganda ng kalikasan ay mayroong mga diwa at kwento ng tapang, pag-ibig, at responsibilidad. Ang bundok, na isang anyo ni Kanlaon, ay patuloy na gumaganap bilang tanggulan laban sa anumang panganib na nais sirain ang balanse ng buhay.
Ang Bundok Kanlaon ay hindi lamang isang bundok; ito ay simbolo ng pagharap sa hamon ng buhay gamit ang tapang at pagmamahal sa bayan at kapaligiran. Hanggang ngayon, kapag ang mga tao ay pumupunta sa bundok, nararamdaman nila ang presensya ng diwata—parang yakap ng kalikasan at payo na kailanman ay huwag kalimutan ang kanilang mga pinanggalingan at ang pag-aalaga sa mundo na kanilang tinitirhan.
At sa bawat pagsikat ng araw, ang Bundok Kanlaon ay patuloy na kumikislap, isang lihim na kwento ng diwata, mandirigma, at pag-ibig na ipinapamana mula henerasyon sa henerasyon, nagbibigay-inspirasyon at aral sa lahat na makinig at magbigay-pansin sa mga himig ng kalikasan.
